Dieta i suplementacja sportowców

Właściwe żywienie oraz suplementacja są podstawowym czynnikiem świadomego osiągnięcia dobrego wyniku sportowego. Mają one także wpływ na zachowanie zdrowia zawodnika. Zaburzenia odżywiania lub nieprawidłowo skomponowany jadłospis często wpływają nie tylko na zdolność do wysiłku, ale również na stan psychiczny zawodnika.

Istnieje wiele strategii żywieniowych mających na celu osiągnięcie lepszego wyniku. Przygotowanie planu żywieniowego oraz stosowanie się do wskazówek żywieniowych ma na celu zapewnienie wystarczającej ilości energii do pracy mięsni, skuteczniejszą adaptację do wysiłku, zabezpieczenie mięśni przed katabolizmem, przyśpieszenie powysiłkowej regeneracji, a w bezpośrednim przygotowaniu do zawodów zwiększenie zasobów glikogenu mięśniowego. Kontrola podaży energii pozwala na utrzymanie stałej masy ciała lub – o ile jest to wymagane – pozwala na redukcję masy ciała oraz zmniejsza ryzyko wystąpienia urazu u sportowca. Dieta zarówno w okresie bezpośredniego przygotowania startowego, jak i w cyklu treningowym, powinna być przygotowana indywidualnie, zgodnie z potrzebami i preferencjami sportowca.

W świecie sportu dieta nie powinna kojarzyć się z ograniczaniem jedzenia lub z tzw. produktami dietetycznymi, ale z odpowiednio zbilansowanym planem żywieniowym, który we wskazanych proporcjach uwzględnia praktycznie wszystkie grupy produktów spożywczych.

Dla każdej z dyscyplin sportu określone są potrzeby energetyczne i odżywcze, uwzględniające zapotrzebowanie wynikające ze specyfiki danej dyscypliny. Zależy to od charakteru, intensywności i czasu trwania wysiłku. Najczęściej obserwowanymi niedoborami witamin i składników mineralnych u sportowców jest niedostateczna podaż wapnia, żelaza oraz witamin z grupy B. Prawidłowo zaplanowane żywienie sportowców pozwala na uzupełnienie zapotrzebowania na witaminy i składniki mineralne oraz zapewnia optymalne przygotowanie do wykonywania wysiłku.

W diecie sportowca ważne jest zapewnienie odpowiedniej podaży energii dla odbudowy zasobów energetycznych, szczególnie glikogenu mięśniowego. Najważniejszym źródłem energii dla pracujących mięśni są węglowodany, odpowiednie wysycenie nimi organizmu pozwala kontynuować wysiłek przez dłuższy czas. Dieta bogata w węglowodany zapobiega również występowaniu u zawodników przewlekłego zmęczenia. Jest to szczególnie istotne przy ciężkim i długotrwałym treningu.

Jednak najważniejszym aspektem żywienia sportowców, często pomijanym przez trenerów oraz samych zawodników, jest nawodnienie organizmu. Nawet niewielki stopień odwodnienia może negatywnie wpływać na zdolność do wysiłku, skurcze mięśniowe, a w skrajnych sytuacjach może powodować zaburzenia świadomości, zaburzenia funkcji nerek, a nawet może być przyczyną śmierci.

Utrata płynów podczas wysiłku fizycznego obniża zdolność wysiłkową zawodników, zarówno w zakresie wartości siły mięśni, jak i wytrzymałości. Badania wykazały istotny wpływ odwodnienia na gospodarkę hormonalną osób poddanych wysiłkowi, zarówno o charakterze wytrzymałościowym, jak i siłowym. W warunkach odwodnienia obserwowano zwiększenie odpowiedzi na wysiłek fizyczny hormonów stresu, biorących udział w procesach katabolicznych. Monitoring stanu odwodnienia powinien być prowadzony indywidualnie. Dla określenia stopnia odwodnienia oraz ustalenia programu nawodnienia dla zawodnika zaleca się pomiar masy ciała przed wysiłkiem oraz po jego zakończeniu.

W świecie profesjonalnego sportu, sposób żywienia jest podstawą piramidy sukcesu. Świadomość zachowań żywieniowych i ich konsekwencja dla zdrowia oraz zdolności wysiłkowych jest podstawą funkcjonowania. Dlatego zachęcam do korzystania z wiedzy i doświadczenia dietetyków sportowych.

Szkolenia dla sztabu trenerskiego oraz zawodników

Wyścig zbrojeń obserwowany w profesjonalnym sporcie doszedł do bariery możliwości wysiłkowych zawodnika, które są limitowane głównie przez czynniki fizjologiczne organizmu człowieka. Dlatego nawet najmniejszy detal może istotnie przyczyniać się do poprawy lub pogorszenia wyniku sportowego. Podstawą codziennego funkcjonowania jest ilość oraz jakość energii jaką dostarczamy do funkcjonowania organizmu. Profesjonalizacja sportu doprowadziła do wprowadzenia dodatkowych osób w sztabach medycznych w wyniku specjalizacji różnych profesji tj. trener przygotowania fizycznego, psycholog, dietetyk. Ogrom wiedzy jaką wnoszą dodatkowe osoby w sztabie jest tak olbrzymi, że trudno by było jednej osobie ogarnąć wszystkie zagadnienia, tym bardziej, że świadomość sportowców jest zdecydowanie wyższa niż jakiś czas temu.

Jednak podstawowa wiedza z zakresu żywienia i wsparcia suplementacyjnego wśród wszystkich członków sztabu medycznego jest niezbędna. Przekonanie o stosowaniu najlepszych środków idzie w parze z większą pracą i zaufaniem.

Specjaliści pracujący w Klinice organizują wieloaspektowe szkolenia dotyczące schematów postępowania suplementacyjnego oraz żywieniowego dla różnych grup sportowców. Również prowadzą prelekcje dotyczące niebezpieczeństw związanych z podawaniem suplementów diety oraz konsekwencji błędnych wyborów żywieniowych.

Suplementacja sportowców

Badania przeprowadzone wśród olimpijczyków w trakcie IO w 2008 r. wykazały, że w niektórych dyscyplinach nawet 90% sportowców korzysta z suplementów diety, a zawodnicy są w stanie w ciągu jednego dnia treningu stosować aż 26 różnych preparatów! Wyścig zbrojeń w sporcie wciąż trwa. Dotyczy to również poszukiwań „magicznego” środka, który zwiększy nasze możliwości wysiłkowe. Wskazuje to na przeświadczenie, że istnieją środki, które mają znaczenie na osiągane wyniki sportowe. Jest kilka instytucji, które prowadzą intensywne badania nad przydatnością suplementów diety w różnych dyscyplinach, ponieważ okazuje się, że nie ma sensu podawania niektórych środków w pewnych dyscyplinach. Niestety jest tylko kilka suplementów, które mają udowodniony pozytywny wpływ na zdolności wysiłkowych zawodnika – warto z nich skorzystać wtedy kiedy zachodzi taka potrzeba!

Sporym problemem w wyborze suplementów są zanieczyszczenia. Poprzez dodawanie zakazanych substancji przez producenta, środek ma wzbudzić potrzebą stosowania u konsumenta, efekty są zadowalające w bardzo krótkim czasie. Sportowiec jak również sztab medyczny muszą być świadomi podejmowanych wyborów. Badania wskazują, że wśród 634 przebadanych odżywek, blisko 15% było zanieczyszczonych środkami zabronionymi w sporcie! W przypadku pozytywnego testu antydopingowego jest już zdecydowanie za późno, a najnowsze wytyczne WADA (Światowa Agencja Antydopingowa) mocno zaostrzają  konsekwencje związane ze stosowaniem dopingu, nawet w przypadku nieświadomego stosowania. Karą dyskwalifikacji podlega również osoba, która poleciła zawodnikowi zanieczyszczony produkt.

Odpowiedni schemat suplementacji zwiększa efektywność treningów oraz ma znaczenie dla zoptymalizowania regeneracji powysiłkowej zawodnika.

Przygotowywanie diety dla sportowców

Specjaliści Kliniki zajmują się przygotowywaniem zestawień żywieniowych dla zawodników różnych dyscyplin sportu. Uwzględniając w założeniach zwiększone zapotrzebowanie na wybrane składniki odżywcze, charakter pracy podczas różnych okresów cyklu treningowego, sezonowość produktów spożywczych oraz różne preferencje smakowe sportowców. Świadomość zawodnika, zwłaszcza podczas zgrupowania przygotowawczego, zdecydowanie ułatwia mu podejmowanie decyzji w momencie zetknięcia się z możliwością wyboru kilku produktów. „Czy zawsze wybierać to co lubię?”

Badanie składu ciała dla sportowców

Każdy z nas ma swoją „idealną masę ciała”, która zależy od kilku czynników, między innymi od typu budowy ciała. Jednak w każdej dyscyplinie są wartości referencyjne składu masy ciała, co głównie dotyczy udziału tkanki tłuszczowej w organizmie, kiedy zakładamy, że sportowiec jest idealnie przygotowany i jest to jego optymalna masa ciała.

Istnieje kilka metod oceniających zawartość tkanki tłuszczowej w organizmie. W Klinice wykorzystujemy dwie metody, jedna na zasadzie bioimpedancji przy użyciu specjalistycznej wagi oraz jako druga metoda porównawcza dla zawodników wysokowyspecjalizowanych – metoda pomiaru fałdu skórno-tłuszczowego według metodologii ISAK (International Society for the Advancement of Kinanthropometry). Istotą badania składu masy ciała jest sprawdzenie realizowania planu żywieniowego zawodnika lub popełniane przez niego błędy. Warunkiem badania jest systematyczność i wystandaryzowanie pomiaru.

Indywidualne konsultacje dietetyczne

Każdy sportowiec to indywidualna przygoda dla żywieniowca, uwzględniająca zapotrzebowanie związane z charakterem wykonywanej pracy (treningu), nawykami żywieniowymi, preferencjami smakowymi, świadomością podejmowanych decyzji żywieniowych czy przekonaniem do słuszności podejmowanych zmian jeśli takie są potrzebne. Ocena stanu odżywienia, tempa pocenia się, potrzeb organizmu – jest cechą indywidualną, mocno związaną z genetyką – i nie ma schematu postępowania. W dużej mierze liczy się doświadczenie oraz wiedza żywieniowca, nie sztuką jest powiedzieć to, co można przeczytać na forach internetowych, sztuką jest znalezienie wyjaśnienia dlaczego tak ktoś napisał. Tylko i wyłącznie na zaufaniu i przekonaniu we własne kompetencje można budować współpracę.

Wywiad żywieniowy jest niezbędnym elementem pracy dietetyka z zawodnikiem, ocenę sposobu oraz prawidłowości żywienia można przeprowadzić jedynie na indywidualnej konsultacji. Pracę z pacjentem rozpoczynamy od ogółu i dopiero wtedy przechodzimy na kolejne stopnie wtajemniczenia żywieniowego. Po wdrożeniu podstawowych zasad żywieniowych rozpoczyna się praca nad dopasowaniem jadłospisu do potrzeb zawodnika, a jeszcze kolejnym krokiem jest wybór schematu suplementacji. Wszystkich zasad związanych z wyborami żywieniowymi nie jest się w stanie przekazać na jednym spotkaniu z dietetykiem!