Endometrioza co to jest? Jakie są objawy endometriozy?

Endometrioza co to?

Najczęstszym miejscem ich występowania jest otrzewna miednicy mniejszej i narządy w niej występujące: jajniki, jajowody, jelito, moczowody i pęcherz moczowy. Zdecydowanie rzadziej spotykana jest poza miednicą, np. w płucach, na siatkówce oka lub w mózgu. Do chwili obecnej naukowcy nie przedstawili żadnej jednoznacznie potwierdzonej teorii powstawania endometriozy. Według jednej z najpopularniejszych, komórki endometrium przemieszczają się z krwią miesiączkową przez jajowody do jamy otrzewnej i w cyklu miesiączkowym, pod wpływem hormonów, ulegają takim samym przemianom, jak komórki endometrium występujące w jamie macicy. Niestety, teoria ta nie tłumaczy przypadków występowania endometriozy w narządach odległych od miednicy mniejszej. Endometrioza może również występować w powłokach brzusznych u pacjentek po cięciu cesarskim i w bliźnie po nacięciu krocza po porodzie.

Endometrioza – diagnostyka

Choroba ta ma różne objawy. Najłatwiejsze do rozpoznania w badaniu USG są torbiele endometrialne występujące w jajnikach. Doświadczone oko lekarza potrafi też stwierdzić adenomiozę, czyli występowanie komórek endometrium pomiędzy włóknami mięśnia macicy. Ten rodzaj endometriozy ma objawy: bardzo bolesne, krwotoczne miesiączki i niepłodność. Endometrioza głęboko naciekająca jelita powoduje zwężenia światła jelita i można ją uwidocznić zarówno w trakcie badania USG, jaki i kolonografii CT oraz rezonansu magnetycznego. Podobnie guzy, które umiejscawiają się w obrębie ściany pęcherza moczowego można zdiagnozować w trakcie USG lub rezonansu magnetycznego. Endometrioza objawy ma dość charakterystyczne, a najważniejsze dla rozpoznania tej choroby w każdym przypadku są kompetencje lekarza wykonującego badanie. Dużo trudniej rozpoznać endometriozę powierzchowną, którą na pewno można stwierdzić tylko w trakcie laparoskopii. Powoduje ona powstawanie zrostów między narządami umiejscowionymi w miednicy mniejszej. W trakcie badania USG ocenia się ruchomość macicy, jajników i jelit w stosunku do siebie. Brak tak zwanego objawu „ślizgania” jelit po ścianie macicy, może pośrednio sugerować obecność zrostów.

Endometrioza objawy i dolegliwości bólowe 

Główne objawy i dolegliwości towarzyszące endometriozie to ból, który może pojawiać się w różnych lokalizacjach i o różnym nasileniu. Najczęściej występuje przed miesiączką i w jej trakcie. Ból może też towarzyszyć czynnościom fizjologicznym, takim jak oddawanie stolca lub moczu. Nierzadko pacjentki skarżą się również na bolesne współżycie, które w skrajnych przypadkach uniemożliwia zbliżenia. W przypadku najbardziej zaawansowanej postaci mogą pojawić się inne objawy endometriozy, np. krwisty mocz, krew w stolcu, duszność, krwioplucie w czasie miesiączki. Pacjentki z objawami endometriozy opisują ból jako rwący, przeszywający, szarpiący, opasujący, obezwładniający, promieniujący do nóg, pośladków, krzyża, lędźwi, odbytu. Dolegliwości związane z endometriozą wpływają na całe funkcjonowanie chorej, zarówno rodzinne, społeczne  jak i zawodowe. Czas miesiączki wyłącza chorą z jakiejkolwiek aktywności. Unikanie zbliżeń z powodu bólu w trakcie współżycia oraz niepłodność mogą przyczyniać się do rozpadu związku. Absencja w pracy przekładać się może na utrudniony rozwój zawodowy. Do tego dochodzi brak zrozumienia w środowisku, uczucie osamotnienia w cierpieniu, co może skończyć się depresją.

Najczęstsze objawy endometriozy:

• rwący ból pojawiający się w różnych lokalizacjach,
• bolesne i obfite miesiączki,
• ból towarzyszący czynnościom fizjologicznym np. oddawanie moczu,
• ból podczas współżycia,
• problemy z zajściem w ciążę,
• krwawienie z odbytu lub dróg moczowych,
• krwioplucie w czasie miesiączki,
• wzdęcia i biegunki.

Rozpoznanie endometriozy

Endometrioza jest chorobą przewlekłą, na całe życie. Jeśli chora ma szczęście i trafi na swojej drodze na dobrych specjalistów, to może być wcześnie rozpoznana i leczona. Najczęściej jednak endometrioza objawy ma rozpoznawane zbyt późno, nawet o 8 do 10 lat. W tym czasie pacjentka odwiedza lekarzy różnych specjalności, robi specjalistyczne badania, które często nic nowego nie wnoszą, a choroba podstępnie postępuje. Niestety, nie ma „cudownego leku” na endometriozę. Każdą chorą należy traktować indywidualnie, dlatego planując leczenie musimy brać pod uwagę wszystkie aspekty. Powinno się przeanalizować aktualne zaawansowanie choroby, plany prokreacyjne, nasilenie dolegliwości oraz akceptację przez chorą wybranego leczenia. Najczęściej proponowaną metodą leczenia jest leczenie farmakologiczne oraz operacyjne. Równie ważne jest jednak, a w niektórych przypadkach ważniejsze: leczenie dietetyczne, fizjoterapia i pomoc psychologa.

Endometrioza - leczenie

Celem leczenia operacyjnego endometriozy jest uwolnienie zrostów, przywrócenie warunków anatomicznych, wycięcie guzów endometrialnych, poprawa płodności i przede wszystkim zniesienie typowych objawów dla endometriozy - dolegliwości bólowych. Dlatego też kandydatkami do leczenia operacyjnego powinny być przede wszystkim chore z dolegliwościami bólowymi, u których inne metody leczenia nie przynoszą poprawy. Również pacjentki z niepłodnością po przeprowadzeniu dokładnej diagnostyki, wykluczającej inne przyczyny niemożności zajścia w ciążę powinny rozważyć leczenie operacyjne. Zawsze wskazaniem do operacji są duże guzy endometrialne naciekające jelito, drogi moczowe i pęcherz moczowy, a także przegrodę odbytniczo-pochwową.

Równie ważne, a w niektórych przypadkach ważniejsze, jest leczenie dietetyczne, fizjoterapia uroginekologiczna i pomoc psychologa. Szczegółowy wywiad, badanie palpacyjne, obserwacja postawy i określenie zakresów ruchomości poszczególnych tkanek pomogą wyspecjalizowanemu fizjoterapeucie ustalić, jakie zmiany zaszły w ciele kobiety. Następnie zaś określić plan terapii tak, aby optymalnie poprawić jakość życia pacjentki. U każdej kobiety endometrioza będzie zostawiała inne ślady, szczególnie, że wiąże się to z występującymi wcześniej dysfunkcjami czy chorobami towarzyszącymi. Długo utrzymujące się dolegliwości bólowe będą powodować zmianę prawidłowych wzorców ruchowych, elastyczności tkanek oraz zastojów płynowych w miednicy mniejszej. Trzeba pamiętać, że fizjologicznie podczas ruchu, np. chodu, macica i inne narządy również się poruszają, dlatego tak ważne jest, aby w naszym ciele nie było żadnych ograniczeń tkankowych zmieniających prawidłowe wzorce ruchowe.

Pomoc fizjoterapeutyczna przy endometriozie

Jednym z zadań fizjoterapeuty jest odnalezienie takich miejsc i przywrócenie maksymalnie dużo ruchomości tak, aby możliwy był dobry drenaż płynów z obszarów miednicy. Podczas indywidualnych spotkań z fizjoterapeutą wykorzystywane będą różne techniki pracy manualnej kręgosłupa czy miednicy jak również techniki pracy płynowej i narządowej, które pozwolą na polepszenie drenażu w obrębie miednicy.

Wielu praktyków terapii manualnej obserwuje pozytywne efekty pracy na balansowaniu napięć między tzw. przeponami ciała. Wszystkie części naszego ciała są ze sobą połączone. Ciśnienie wewnątrz jamy brzusznej będzie wpływało na ciśnienie w innych częściach ciała. Już sposób w jaki siedzimy np. w pracy, będzie miał wpływ na to, jak oddychamy, a zatem jak się czujemy. Wisząca postawa nad komputerem, dodatkowe często nieuświadomione modne „spinanie brzucha” spłyca oddech i uciska przeponę, uniemożliwiając jej właściwą pracę. Zaburzona zostaje prawidłowa wymiana gazowa, przepływ krwi i odżywienie tkanek. Ogromnie ważnym dopełnieniem dla kobiet z endometriozą jest umiarkowana, systematyczna aktywność fizyczna, która ułatwi eliminowanie toksyn z organizmu, usprawni pracę narządów, zredukuje napięcie i stres. Początkowo mogą to być systematyczne długie spacery i inne preferowane przez pacjentki formy ruchu, takie jak: joga, ćwiczenia relaksacyjne i odpowiednio dobrane treningi funkcjonalne.

Dieta przy endometriozie

Warto również pomyśleć o właściwej diecie – to istotne zagadnienie w przypadku endometriozy, aczkolwiek rekomendacje opierają się na badaniach epidemiologicznych, na podstawie których, nie można wyciągnąć jednoznacznych wniosków. Trudno w tej sytuacji mówić o uniwersalnych zaleceniach. Pewne jest jednak to, że dieta powinna koncentrować się na zmniejszeniu stanu zapalnego, poprawie gospodarki hormonalnej, zapewnieniu stabilnego poziomu glukozy we krwi oraz utrzymywaniu prawidłowej masy ciała. Jest to ważne, gdyż tkanka tłuszczowa nie jest jedynie swoistym magazynem energii, ale aktywnym organem wpływającym na gospodarkę hormonalną całego organizmu. Korzystne jest opieranie diety na produktach o niskim indeksie glikemicznym (IG) – do 50.

Posiłki warto wzbogacić o:

• Związki pełniące w organizmie funkcje ochronne (do nich należą zawarte m.in. w malinach, jeżynach, czarnych porzeczkach, aronii, czerwonej kapuście, winogronach czy bakłażanach antocyjany i proantycyjany).
• Bioflawonoidy (występujące w owocach cytrusowych, dzikiej róży, śliwkach, melonie, brokułach), które przyczyniają się do zwiększenia odporności i pomagają w oczyszczaniu organizmu z toksyn.
• Antyoksydanty, działające przeciwzapalnie (jak: kurkuma, żółta papryka, gorczyca).
• Likopen (pomidory).
• Bbeta-karoten (ciemnopomarańczowe i ciemnozielone warzywa, głównie marchew, warzywa kapustne, sałata i niektóre owoce, np. morele, brzoskwinie, dynia).
• Witaminę C (świeże owoc i warzywa, np. nać pietruszki, papryka, warzywa kapustne, owoce jagodowe, cytrusy), E (oleje roślinne, migdały, orzechy, kiełki pszenicy oraz nasiona) i A.
• Produkty zmniejszające stężenie estrogenów w organizmie, m.in. brokuły, kalafior, kalarepa, brukselka, gorczyca, rośliny strączkowe (fasola, soczewica, groch).  Wydalanie estrogenu z organizmu usprawnia też dieta bogata w błonnik.
• Korzystny wpływ mają także produkty fermentowane typu: jogurt, kefir, tempeh, kombucha, miso – stanowią pożywkę dla bakterii probiotycznych znajdujących się w jelitach (a zaburzona mikroflora jelitowa utrudnia eliminację estrogenu z organizmu).
• Produkty zawierające kwasy omega-3, które regulują pracę cytokin odpowiedzialnych za funkcje odpornościowe organizmu. Ich dobrym źródłem są tłuste ryby morskie (np. śledź, makrela, sardynki, łosoś, a z ryb słodkowodnych – pstrąg). Dobrym roślinnym źródłem kwasów omega-3 są orzechy włoskie oraz olej lniany.

Kobiety z endometriozą powinny unikać produktów zawierających substancje, które przyczyniają się do powstawania stanów zapalnych w organizmie, przede wszystkim produktów bogatych w tłuszcze trans (jak np. twarde margaryny i wysoko przetworzone dania mające je w składzie), tłuszcze nasycone oraz o wysokiej zawartości cukru. Ponadto korzystne może być ograniczenie tłustego mleka krowiego i tłustego nabiału (jak np. sery dojrzewające) oraz czerwonego mięsa. Gospodarkę hormonalną mogę zachwiać też alkohol, nadmiar napojów zawierających kofeinę. Ponadto profilaktycznie warto ograniczyć ekspozycję na zanieczyszczenia środowiska i toksyny, które mogą kumulować się w tkance tłuszczowej, zaburzać jej funkcje endokrynne oraz zwiększać stan zapalny. W tym celu lepiej sięgać po produkty bez sztucznych barwników i konserwantów oraz ograniczyć tzw. nowalijki, czyli warzywa zbierane poza ich okresem wegetacyjnym. Dieta nie jest w stanie odwrócić choroby, jednak zdecydowanie może spowolnić jej progresję albo nawrót po zastosowanym leczeniu. Dieta wraz z odpowiednim stylem życia (aktywność fizyczna, umiejętne radzenie sobie ze stresem) mogą pomóc zredukować ból i poprawić komfort życia chorej.

Źródła:

• "Dyspareunia u kobiet z endometriozą" - Agnieszka Drosdzol-Cop, Anna Zaradna, Malwina Zielińska - „Forum Położnictwa i Ginekologii” NR 60 (Październik 2021)
• "Endometrioza u nastolatek" - Agnieszka Drosdzol-Cop, Anna Wajda - „Forum Położnictwa i Ginekologii” NR 59 (Sierpień 2021)
• "Endometrioza i przewlekły ból miednicy – diagnostyka, przebieg, leczenie" - Agnieszka Drosdzol-Cop, Violetta Skrzypulec-Plinta, Katarzyna Wilk, Krzysztof Wilk - „Forum Położnictwa i Ginekologii” NR 50 (Luty 2020)
• "Leczenie zachowawcze endometriozy – praca poglądowa" - Drews Krzysztof, Barlik Magdalena, Łukaszewski Tomasz - Ginekologia Polska Vol 83, No 3 (2012)
• „Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące diagnostyki i metod leczenia endometriozy” 
• "Deep endometriosis: definition, diagnosis, and treatment" - Philippe R. Koninckx, Ph.D. Anastasia Ussia, M.D. Leila Adamyan, Ph.D. Arnaud Wattiez, Ph.D. Jacques Donnez, Ph.D. - Fertility and Sterility VOLUME 98, ISSUE 3, P564-571, SEPTEMBER 01, 2012
• "Endometriosis: where are we and where are we going?" Greene, A., Lang, S., Kendziorski, J., Sroga-Rios, J., Herzog, T., & Burns, K. (2016). Reproduction, 152(3), R63-R78.