Ból pięty przy chodzeniu. Jak wyleczyć bolące pięty?

Dlaczego bolą pięty?

Bolące pięty są uprzykrzającą życie dolegliwością również w wieku starszym, która sprawia znaczny dyskomfort i utrudnia normalne poruszanie się. W obu przypadkach dolegliwości bólowe są większe u osób aktywnych sportowo. Ból pięty przy chodzeniu może mieć źródło w wielu schorzeniach, jak np.: zapalenie rozcięgna podeszwowego, choroba Haglunda, zespół kanału stępu czy neuropatia Baxtera. W każdym z tych przypadków kluczowa w procesie leczenia jest właściwa diagnostyka. Aby uniknąć zmian zwyrodnieniowych, znacznego nasilenia objawów bólowych i ewentualnego uszkodzenia nerwu, należy skonsultować się z ortopedą w celu dokonania rozpoznania i wszczęcia właściwej procedury leczenia.

Co to jest ostroga piętowa?

Wielu pacjentów zgłasza się do ortopedy z dokuczliwym bólem pięty pytając, czy przyczyną ich dolegliwości może być tzw. ostroga piętowa. Ta potoczna nazwa dotyczy zapalenia rozcięgna podeszwowego i jest spotykana dość często. Pacjenci zgłaszają lekarzowi nagły i bardzo dokuczliwy ból pięty z tyłu, w okolicy części podeszwowej. W tym wypadku problem dotyczy tkanki miękkiej (rozcięgna), która rozpościera się od guza kości piętowej i biegnie do palców. Pojęcie ostrogi piętowej zaś bierze się z obrazu radiologicznego, gdzie na zdjęciu rentgenowskim widoczny jest wyrostek, czyli kolec kości piętowej. Tworzy się on na skutek zapalenia toczącego się w miejscu, gdzie kość pięty łączy się z rozcięgnem piętowym.

Jakie są objawy zapalenia rozcięgna podeszwowego?

Problem ostrogi piętowej dotyczy zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Występuje częściej u osób starszych, pracujących lub dużo przebywających w pozycji stojącej, w wyniku zmian zwyrodnieniowo-przeciążeniowych. Na ból pięt szczególnie narażone są osoby otyłe, a także mające ograniczony zakres ruchu w obrębie stawu skokowego. U osób z nadwagą występuje spłaszczenie podłużnego łuku stopy powodując, że rozcięgno piętowe naciąga się jeszcze bardziej. Patologia ta często występuje u sportowców, szczególnie u biegaczy, których treningi są zbyt intensywne. Może być też efektem długoletniego noszenia butów na wysokim obcasie przez kobiety. Głównym objawem jest przeszywający ból pod piętą, odczuwany rano w czasie pokonywania kilku pierwszych kroków po wstaniu. Czasem ból pięty po nocy ustaje w czasie dnia, a pod wieczór wraca, rozszerzając się na całą piętę. Bólowi, który występuje po stronie przyśrodkowej pięty, często towarzyszy napięcie powięzi podeszwowej, z jednoczesną utrudnioną możliwością grzbietowego zgięcia stopy.

Diagnostyka i leczenie zapalenia rozcięgna podeszwowego

W rozpoznaniu bólu pięty wskazane jest badanie palpacyjne, gdyż tkliwość okolicy ostrogi piętowej jest bardzo duża. Do rozpoznania ostrogi piętowej konieczne jest wykonanie badania RTG, które może ujawnić , czy ból pięty, z którym się borykamy jest związany z obecnością ostrej narośli kostnej na pięcie. Lekarz może dodatkowo zlecić badanie rezonansem magnetycznym, który pozwala wykryć nieprawidłowości w obrębie powięzi podeszwowej. MRI może również pokazać niewidoczne złamania przeciążeniowe wywołujące ostry ból pięty z tyłu w obrębie podeszwy stopy. W najłagodniejszej postaci zapalenia rozcięgna podeszwowego zazwyczaj wystarczy odpowiedni dobór obuwia, zastosowanie wkładki amortyzującej obciążenia kości piętowej oraz ćwiczenia rozciągające. Oczywiście nie możemy liczyć, że dolegliwości bólowe natychmiast ustąpią. Proces leczenia zachowawczego tego rodzaju bólu pięty, gdzie staramy się zwalczyć przyczyny patologii, jest niestety długotrwały. W postaci bardziej zaawansowanej, pomocna może być farmakoterapia niesterydowymi lekami przeciwzapalnymi, bądź też lekami sterydowymi pod postacią iniekcji. W tym wypadku należy być ostrożnym, gdyż ostrzykiwanie powięzi podeszwowej może nieść ryzyko jej przerwania, znacznie komplikując dalszy proces leczenia. Podstawą leczenia jest fizjoterapia, ponieważ bardzo często chorobie tej towarzyszy przykurcz mięśni łydki czy zaburzenia w budowie stopy, więc leczenie przebiega kompleksowo.

Kiedy konieczna jest operacja ostrogi piętowej?

Operację ostrogi piętowej przeprowadzana się w przypadkach, gdy boląca pięta po leczeniu nieoperacyjnym, na które przeznacza się standardowo aż do 12 miesięcy, nadal daje dolegliwości. Zabieg operacyjny rozcięgna podeszwowego najczęściej polega na częściowym nacięciu samego rozcięgna. Dawniej stosowano różne techniki, ważne było, aby dostatecznie uwidocznić operowaną okolicę. Obecnie najczęściej wykonujemy zabieg endoskopowo, wykorzystując dwa małe nacięcia skóry pozwalające wprowadzić odpowiednie narzędzia wraz z kamerą. Ingerencja w strukturę stopy nie jest duża, zabieg obarczony jest niskim ryzykiem powikłań, ale wykonujący zabieg lekarz musi być ostrożny, ponieważ operuje blisko nerwu Baxtera. Po operacji pacjent szybko wraca do sprawności. Nie stosuje się unieruchomienia gipsowego. Już następnego dnia po zabiegu zaleca się wykonywanie ćwiczeń, aby funkcja stopy wróciła do swojego pierwotnego stanu. Kule łokciowe stosuje się przez dwa tygodnie, aby nie odczuwać bólu. Rokowania po operacji rozcięgna podeszwowego są bardzo dobre. Bóle pięt nie powinny stanowić już problemu. Sportowcy, u których dolegliwości bólowe ustąpiły, mogą powrócić do dawnego programu treningowego.

Czym jest choroba Haglunda?

Po raz pierwszy chorobę określił w 1927 roku Patrick Haglund. Stan ten został opisany jako idiopatyczny, co oznacza, że ​​nie ma widocznej przyczyny, chociaż lekarze powiązali go z kilkoma czynnikami. Pięta Haglunda, inaczej określana jako Deformacja Haglunda to stan, w którym wystaje dodatkowa część kości piętowej, powodując podrażnienie i stan zapalny. Dobrze pokazuje to zamieszczone zdjęcie RTG pacjenta przed operacją. Podobnie jak u ludzi mogą występować różne rozmiary i kształty nosa, tak mogą występować różnice w wielkości i kształcie tych kości. Wystająca część kostna może ocierać się o leżące powyżej ścięgno Achillesa i powodować ból ścięgna. Ból pięty z tyłu w tym przypadku nie jest wynikiem pojedynczego urazu, a bardziej zależy od aktywności fizycznej i forsownych treningów (zwłaszcza bieganie, a także sporty pokrewne jak np. piłka nożna). Nie jest to jednak regułą, ponieważ ból pięty pojawia się również u ludzi, nie mających ze sportem nic wspólnego.

Tkanka miękka na kości piętowej, w pobliżu przyczepu ścięgna Achillesa, staje się podrażniona, gdy kość ociera się o but podczas chodzenia. Prowadzi to często do bolesnego zapalenia kaletki ścięgna Achillesa. Kość pięty odchyla się nieco na zewnątrz, co zwiększa prawdopodobieństwo obcierania się pięty o grzbiety butów. Odczuwany przez nas ból pięty nasila się. Dolegliwościom bólowym nie towarzyszą wbrew pozorom zbyt ciasne buty, a źle wyprofilowany i zbyt sztywny zapiętek występujący np. w: kobiecych czółenkach, męskich butach zimowych, kaloszach, czy chociażby łyżwach hokejowych lub rolkach. Niektóre opracowania naukowe podają, że w pewnym stopniu w deformacji Haglunda również sporą rolę odgrywa dziedziczność (anatomia stóp – kształt kości piętowej i wydrążenie stopy) oraz nadwaga.

Jakie są objawy Deformacji Haglunda?

Pierwszym symptomem jest ból pięty z tyłu, czyli guza piętowego, bez wyraźnych oznak obrzęku. Początkowe objawy mają łagodny charakter, prowadząc jedynie do uczucia dyskomfortu w trakcie chodu. Pacjenci odczuwają ucisk w tylnej części pięty, szczególnie podczas zakładania obuwia. Początkowo objawy nie są na tyle bolesne i uciążliwe, aby od razu z bólem pięty iść do lekarza. W ten sposób proces deformacji guza piętowego ulega stałemu rozwojowi. Z czasem wspomniane dolegliwości bólowe ulegają nasileniu, powodując wyraźne utykanie w czasie marszu. Ból pięty najczęściej pojawia się po wysiłku fizycznym lub nad ranem, rzadko jednak mamy do czynienia z nim w nocy. Z czasem na guzie piętowym rozwija się zniekształcenie wraz z bolesnym obrzękiem, co wyraźnie pokazuje zamieszczone zdjęcie. Kość piętowa w tak zaawansowanym stanie chorobowym jest bardzo bolesna. Szczególnie odczuwalne jest to w trakcie ruchu zgięcia grzbietowego stopy. Kolejnym stadium może być proces zapalny w obrębie przyczepu ścięgna Achillesa do kości piętowej.

Diagnostyka i leczenie choroby Haglunda

Deformację Haglunda można potwierdzić już na podstawie badania fizykalnego, jednak aby uzyskać całkowitą pewność i wykluczyć inne przyczyny bólu pięty np. ocenić strukturę kości piętowej, trzeba w diagnostyce wykonać zdjęcia rentgenowskie. Boląca pięta w przypadku Deformacji Haglunda, przy odpowiednio postawionej diagnozie i rozpoczęciu leczenia zachowawczego we wczesnym jej stadium, daje dobre rokowania dla pacjenta. Leczenie niechirurgiczne deformacji Haglunda, które rozpoczynamy od odpoczynku i znacznej redukcji aktywności fizycznej, ma na celu zmniejszenie stanu zapalnego kaletki. Aby zmniejszyć obrzęk, należy zastosować okłady z lodu, przykładając je w miejsce stanu zapalnego (schładzamy piętę przez 20 minut, by po przerwie, co najmniej 40 minut, powtórzyć proces). Lekarz może podać doustne niesteroidowe leki przeciwzapalne (np. ibuprofen) w celu zmniejszenia bólu i stanu zapalnego.

Lekarz może również zalecić wstrzyknięcie, pod kontrolą USG, kortykosteroidów w kaletkę, co może pomóc w diagnozie i leczeniu. Natomiast nie zaleca się zastrzyków steroidowych bezpośrednio do ścięgna Achillesa, ponieważ mogą osłabić ścięgno, co może prowadzić do zerwania ścięgna. Ważne są również ćwiczenia rozciągające kończyny dolnej, które pomagają rozładować napięcie ścięgna Achillesa. Kolejny element, to modyfikacja obuwia, aby zmniejszyć czynnik drażniący chorą kaletkę. Można pomyśleć o doborze wkładek ortopedycznych (pełnych lub podnoszących samą piętę) pozwalających na odciążenie podłużnego sklepienia stopy lub specjalnych butów z miękkim zapiętkiem, a nawet z odkrytą piętą. Leczenie zachowawcze może zmniejszyć ból pięty i zminimalizować stan zapalny, jednak nie zmniejszą samej deformacji na kości piętowej.

Kiedy potrzebna jest operacja pięty Haglunda?

W przypadku braku wyraźnych efektów leczenia zachowawczego i zaawansowanych zmian deformacji guza piętowego, ortopeda podejmuje decyzję o zabiegu chirurgicznym. Leczenie chirurgiczne polega na usunięciu wystającej części kostnej, kaletki głębokiej ścięgna Achillesa, która jest głównym źródłem bólu oraz czyści się przednią część ścięgna Achillesa (przyczep do kości piętowej). Operację można wykonać tradycyjną otwartą techniką chirurgiczną (z blizną 4-5 cm) lub minimalnie inwazyjną techniką endoskopową przy użyciu dwóch małych nacięć. Technika endoskopowa powoduje mniejsze powikłania przy gojeniu się rany po operacji, pozwala szybciej stać na chorej stopie i może pozwolić na krótszy czas rehabilitacji, a także szybszy powrót do: noszenia butów, pełnego zdrowia, aktywności fizycznej i sportu. W trakcie operacji ortopeda może dodatkowo wykonać ostrzyknięcie ścięgna Achillesa osoczem wysokopłytkowym. Cały zabieg trwa ok. 40 minut. Po operacji, aby zminimalizować ból pięty, pacjent ma założoną szynę gipsową, którą nosi przez tydzień od operacji. Po tym okresie może rozpocząć rehabilitację, ale poruszać się przez kolejne dwa tygodnie może przy pomocy Walkera (but ortopedyczny). Ważne jest, aby po operacji postępować zgodnie z instrukcjami ortopedy i fizjoterapeuty. Zwykle powrót do uprawiania sportu i biegania następuje po około 12 tygodniach po operacji, w zależności od tego, jak przebiega rehabilitacja. Aby zapobiec nawrotom Deformacji Haglunda, by boląca pięta dalej nam nie dokuczała, należy: nosić odpowiednie obuwie – unikając butów ze sztywnym zapiętkiem, wykonywać ćwiczenia rozciągające, unikać biegania po twardym podłożu i podbiegów w czasie treningów.

Przyczyny neuropatii nerwu piszczelowego

Ból w stopie, zlokalizowany w okolicy pięty, może być również wynikiem neuropatii nerwu piszczelowego. Schorzenie to często określane jest mianem zespołu kanału stępu (tajemnicze pieczenie stopy - ból pięty). Neuropatia nerwu piszczelowego, choć jest powszechną przyczyną dolegliwości stopy, jest rzadko trafnie rozpoznawana, i co za tym idzie, niewłaściwie leczona. Nerw piszczelowy oraz naczynia krwionośne (tętnica i żyła piszczelowa tylna), a także ścięgna mięśni (zginacz palców, zginacz długi palucha i piszczelowy tylny) przechodzą przez wąski kanał stępu poniżej kostki przyśrodkowej, gdzie często dochodzi do ucisku. Niedotlenienie nerwu, wywołane zastojem żylnym, powoduje zwłóknienie włókien nerwowych. Wśród przyczyn neuralgii nerwu piszczelowego tylnego często wymienia się: stan zapalny pochewek ścięgnistych kanału stępu, a także przewlekłe drażnienie nerwu piszczelowego przez elementy kostne w momencie niewłaściwie stawianej stopy w trakcie chodzenia i biegu. Do bezpośrednich przyczyn zaliczyć można również wszelkiego rodzaju urazy w obrębie pięty i stawu skokowego jak: złamania i skręcenia, a także obecność blizn i zrostów.

Jakie są objawy zespołu kanału stępu?

Neuropatia nerwu piszczelowego objawia się piekącym bólem stopy na jej podeszwowej powierzchni. Ból pięty z tyłu może promieniować aż do przyśrodkowej części łydki. Zastój żylny (czasem też żylaki), o którym wcześniej wspominaliśmy, powoduje nasilenie dolegliwości bólowych w nocy. Ból pięty po nocy często ustaje samoistnie po rozpoczęciu chodzenia. Czasem możliwy jest obrzęk lub zgrubienie w okolicach kostki oraz pięty. Do pojawienia się zespołu predysponują: urazy w obrębie stawu skokowego, obrzęki, choroby reumatyczne oraz otyłość. U sportowców, szczególnie u biegaczy, przyczyną ucisku może być stan przeciążeniowy stopy w pronacji, zbyt mocne sznurowanie obuwia lub zaburzenie anatomiczne po złamaniu kości w obrębie pięty. Oczywiście, zanim wystąpią typowe objawy zespołu kanału stępu, sportowcy poddają stopy wielogodzinnym przeciążeniom np. podczas biegania (zwiększona objętość treningowa – liczba przebiegniętych kilometrów) lub na siłowni (zwiększenie masy dźwiganych ciężarów). Nasilenie dolegliwości zwiększa się podczas aktywności fizycznej, szczególnie w trakcie biegu. W tym miejscu warto podkreślić znaczenie biomechaniki ruchu, gdyż zaburzone stawianie stopy skutkuje jej złą pracą w trakcie każdego kroku biegowego.

Rozpoznanie neuropatii nerwu piszczelowego

Kluczowe w leczeniu neuropatii nerwu piszczelowego jest prawidłowa diagnostyka. O ile przy oczywistym urazie rozpoznanie tego schorzenia nie sprawia problemów, to boląca pięta przy przewlekłych kontuzjach przeciążeniowych może stanowić problem. W badaniu klinicznym lekarz stwierdza dodatni objaw Tinela (objaw neurologiczny, wywołuje się go opukując pień badanego nerwu obwodowego) na przebiegu nerwu piszczelowego w kanale stepu. O wyniku pozytywnym świadczy uczucie bólu i drętwienia stopy. W diagnostyce cennych informacji dostarczyć mogą badania: rentgenowskie RTG (wykonane przy obciążonej stopie wyklucza złamania, osteolity i konflikty stawowe), ultrasonograficzne USG (wykrywa np. zapalenie błony maziowej) lub rezonansu magnetycznego MRI (uwidacznia zmiany chorobowe w kanale stępu, zbędne masy tkankowe). W diagnostyce można wykorzystać również EMG – badanie przewodzenia nerwowego, co może bezpośrednio potwierdzić dysfunkcję na poziomie nerwu. Niestety przewodnictwo nerwowe dość często wychodzi ujemnie, co nie wyklucza rozpoznania. Dzieje się tak, ponieważ badana stopa metodą EMG jest unieruchomiona, a dolegliwości występują w obciążeniu.

Jak leczyć zespołu kanału stępu?

Podstawą jest leczenie zachowawcze. Polega ono głównie na ograniczeniu aktywności fizycznej (należy przestać podrażniać nerw), stosowaniu leków przeciwzapalnych i przeciwbólowych, a także zastosowaniu specjalnych wkładek do butów lub całkowitej zmianie obuwia. Jeśli leczenie zachowawcze okazuje się nieskuteczne i nadal odczuwalny jest ból pięty, to przechodzi się do leczenia chirurgicznego. Zabieg polega na odbarczeniu kanału stępu (operacja trwa do 45 min.), co niestety nie zawsze okazuje się skuteczne. Czasem, w przypadku nieodwracalnych zmian w nerwie piszczelowym, po początkowym okresie złagodzenia objawów bólowych, może dojść do nawrotu neuropatii. Zespół kanału stępu jest przeciążeniem irytującym, którego pierwsze objawy mogą zostać zignorowane, a w dalszym okresie niewłaściwie zdiagnozowane. Skutkiem tego może być trwałe uszkodzenie nerwu piszczelowego. Leczenie tego schorzenia po okresie trzech miesięcy od pojawienia się pierwszych objawów, może być bardzo ciężkie, a czasami wręcz niemożliwe do całkowitego wyleczenia. Dlatego każdy dyskomfort w obrębie kostki przyśrodkowej lub pieczenie w okolicach pięty powinien zachęcić nas do skontaktowania się z ortopedą.

Czym jest neuropatia nerwu Baxtera?

Kolejną dolegliwością związaną z bólem pięty, również związaną z nerwem (wcześniej n. piszczelowym) jest neuropatia nerwu Baxtera. Anatomicznie, nerw Baxtera to pierwsza gałązka nerwu piszczelowego, która przechodzi po przyśrodkowej stronie kości piętowej na stronę podeszwową stopy. Sytuacja tej dolegliwości jest bardzo podobna do nerwu piszczelowego. Statystycznie podaje się, że jest to rzadko spotykana dolegliwość w obrębie pięty. Z drugiej jednak strony podaje się, że może to wynikać z trudności w prawidłowym rozpoznaniu, co skutkuje przeoczeniem neuropatii Baxtera. Objawy, takie jak boląca pięta, często są podobne do zapalenia rozcięgna podeszwowego i bywa tak, że obie patologie występują jednocześnie. Doświadczony ortopeda jest jednak w stanie wychwycić te charakterystyczne cechy różniące te dwie choroby. W przypadku neuropatii Baxtera mamy do czynienia z palącym bólem przyśrodkowej strony kości piętowej, promieniującym w kierunku guza piętowego i dającym uczucie drętwienia. Często dochodzi do nasilenia bólu w trakcie aktywności fizycznej.

Jak rozpoznać neuropatię nerwu Baxtera?

Podstawą skutecznego leczenia jest postawienie prawidłowej diagnozy, a to w przypadku neuropatii Baxtera, jak już wspominaliśmy, nie jest łatwe. Diagnostyka opiera się głównie na badaniu klinicznym, w trakcie którego ortopeda przeprowadza wywiad i badanie palpacyjne. Pomocne w diagnostyce mogą być: badanie rezonansem magnetycznym MRI (uwidacznia zanik m. odwodziciela palca małego) oraz badaniem ultrasonograficzne USG. W celu potwierdzenia rozpoznania ortopeda może wykonać ostrzyknięcie lekiem sterydowym okolicy nerwu podeszwowego bocznego lub całego pnia nerwu piszczelowego, na poziomie troczka zginaczy. W przypadku ustąpienia dolegliwości i ból w pięcie mija, mamy pewność co do prawidłowej diagnozy neuropatii Baxtera.

Leczenie nerwu Baxtera

Leczenie tego schorzenia rozpoczynamy od fizjoterapii, która polega głównie na rozluźnieniu tkanki bezpośrednio otaczającej nerw (rozcięgno podeszwowe i mięśnie: odwodziciel palucha, czworoboczny podeszwy). Rozluźnieniu poddaje się również mięsień trójgłowy łydki i grupę kulszowo-goleniową, których zwiększone napięcie wpływa na napięcie rozcięgna podeszwowego i oczywiście ucisk na nerw. Dodatkowo, również do zastosowania w warunkach domowych, należy wykonywać ćwiczenia rozciągające, a także rolować tylną taśmę mięśniowo-powięziową w celu zmniejszenia napięcia. Sama fizjoterapia oraz ćwiczenia mogą okazać się niewystarczające, a nawet nieskuteczne w walce z bólem pięty. Dzieje się tak szczególnie w stanach przewlekłych, gdy pacjent zbyt późno zgłasza się do lekarza lub gdy terapia prowadzona jest nieprawidłowo (fizykoterapia może powodować nasilenie dolegliwości). W przypadku zwiększonych dolegliwości bólowych ortopeda może uzupełnić leczenie o leki przeciwbólowe. Jeśli terapia manualna nie przynosi wyraźnej poprawy, a boląca pięta nadal daje dokuczliwe dolegliwości, zalecany jest zabieg chirurgiczny, który wykonuje ortopeda. Zabieg jest dość trudny technicznie i polega na uwolnieniu nerwu podeszwowego bocznego, jednak dobrze wykonany, przynosi bardzo dobre rezultaty.

Przyczyny bólu stopy w okolicy pięty są bardzo różne. Wiele dolegliwości zaczyna się już w młodym wieku, dlatego ból pięty bardzo często ma związek z noszeniem źle dobranego obuwia lub niewłaściwych wkładek do butów. Poznaj rekomendowane przez klinikę Rehasport indywidualne wkładki ortopedyczne. 

Powiązane artykuły:

Poznaj inne możliwe urazy stopy i stawu skokowego.

Bibliografia:

• Patrick J. McMahon, 2009, “Medycyna sportowa – współczesne metody diagnostyki i leczenia”.
• Anna Jegier, Krystyna Nazar, Artur Dziak, 2013, “Medycyna sportowa”.
• Praktyczna Fizjoterapia & Rehabilitacja nr.91 / 2018 – ”Propozycja programu fizjoterapeutycznego w leczeniu zachowawczym neuropatii nerwu Baxtera” mgr Anna Skulimowska & lek.Krzysztof Bryłka, dr n. med. Paweł Kołodziejski.
• Ortho Virginia – Minimally Invasive Achilles: Haglund’s Syndrome and Endoscopic Calcaneoplasty, Paul J. Switaj.
• Medical News Today – How do you treat Haglund’s deformity, Jennifer Berry, William Morrison.