Płaskostopie - przyczyny, objawy, leczenie, ćwiczenia

Płaskostopie u dzieci

Płaskostopie u małych dzieci nie musi budzić niepokoju rodziców. Siła mięśni u takich maluszków jest niska, a więzadła są naturalnie wiotkie, co może powodować obniżanie się wysklepienia stopy. Wraz z rozwojem dziecka, mięśnie i więzadła się wzmacniają, ilość tkanki tłuszczowej w stopie maleje, a przyśrodkowa część stopy się podnosi. Dopiero po kilku latach, gdy dojdzie do ostatecznego ukształtowania się łuków stopy, możemy zaobserwować, czy stopa rozwija się ona prawidłowo.

Kiedy u dziecka zanika płaskostopie?

Płaskostopie u niemowląt i małych dzieci jest czymś normalnym, ponieważ formowanie się łuku stępu wymaga czasu. Rodzice nie powinni się martwić, ponieważ platfus zazwyczaj zanika w wieku od 2 do 3 lat. Mięśnie stopniowo wzmacniają się, nadając stopie prawidłowy kształt. W rzadkich przypadkach, w okresie wzrostu dziecka, kości stóp łączą się ze sobą, powodując ból. Jest to koalicja stępu, czyli nieprawidłowe połączenie pomiędzy kośćmi tyłostopia. Bywa też tak, że łuk stopy nie wykształca się prawidłowo. Gdy pełne zejście się kości nie następuje, a mięśnie i więzadła mają dużą wiotkość, to mamy do czynienia z płaskostopiem wczesnodziecięcym.

Jak rozpoznać płaskostopie u dziecka?

W dorastaniu dziecka bardzo ważną rolę pełnią rodzice. To oni przebywają ze swoją pociechą przez cały czas, bacznie obserwując jego rozwój. Dlatego tak ważne jest, aby wyłapywać wszelkie oznaki nawet małych problemów. Płaska stopa - płaskostopie jest chorobą wieku dziecięcego, która nieleczona może spowodować trwałe odkształcenie, niestabilność i ból w miarę dorastania dziecka. Dzieci bardzo dużo czasu spędzają na nogach, dlatego tak ważne jest, aby utrzymać stopy w dobrej kondycji. To, co powinno zaniepokoić rodzica w pierwszej kolejności, to ból, stąd określenie stopy płasko koślawe bolesne. Jeśli dziecko często narzeka na ból, tkliwość lub skurcze stóp, powinno to wzbudzić nasz niepokój. Jeśli zauważymy również przekoszenie pięt na zewnątrz i niezdarność podczas chodzenia, powinniśmy udać się z dzieckiem do ortopedy. Specjalista zbada stopy dziecka przy obciążonych i odciążonych kończynach, a także w butach i na boso. Oceniając płaskostopie lekarz również spojrzy jak dziecko chodzi, w jaki sposób stawia stopy na podłożu. W celu szczegółowej diagnostyki ortopeda może zlecić wykonanie dodatkowych badań jak: zdjęcie rentgenowskie, tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny.

Czy płaskostopie u dzieci jest groźne?

Płaskostopie u dzieci może mieć charakter elastyczny lub sztywny. Płaskostopie elastyczne przy kończynach odciążonych (np. siedząc) charakteryzuje się normalnym łukiem, gdy kończyny są obciążone podczas stania, łuk ten zanika. W przypadku płaskostopia sztywnego łuk jest sztywny i płaski zarówno w pozycji siedzącej, jak i stojącej. U dzieci, u których nie występują dolegliwości bólowe, najczęściej płaskostopie nie wymaga leczenia. Dziecko jednak powinno pozostawać pod opieką ortopedy i co jakiś czas być kontrolowane. W przypadku dzieci, u których stopy płasko koślawe dają objawy bólowe, lekarz może skierować na fizjoterapię, zasugerować zmianę obuwia lub zastosowanie specjalnych wkładek.

Ćwiczenia na płaskostopie u dzieci

Ćwiczenia na płaskostopie, które proponuje mgr Kacper Abramowski – fizjoterapeuta Rehasport, składają się z elementów wzmacniających i rozciągających. Przy ćwiczeniach rozciągających skupiamy się na rozciąganiu mięśni trójgłowych łydki oraz mięśni strzałkowych długich. Ważne jest podejście do dziecka, aby zachęcić je do ćwiczeń, np. warto wykonywać je w formie zabawy.

Płaskostopie u dorosłych

Ludzka stopa jest skomplikowana anatomicznie. Składa się z 26 kości, które tworzą 33 stawy, a całość scala ponad 100 mięśni i więzadeł. Ta skomplikowalność nie jest przypadkowa, wszak stopy to aparat ruchu, który musi w sposób stabilny utrzymywać ciężar człowieka podczas stania i w ruchu. Prawidłowo wysklepiona stopa ma kształt łuku po stronie podeszwowej, co doskonale widać na zdjęciu podczas badania stopy na podoskopie. Prawidłowy łuk zapewnia amortyzację podczas chodzenia lub biegania i daje stabilne podparcie podczas stania. To on decyduje o sposobie naszego chodu. Łuki muszą być zarówno mocne, jak i elastyczne, aby przystosować się do naprężeń w trakcie chodzenia po różnorodnych nawierzchniach.

Ludzie, którzy mają stopy płasko koślawe mają ten łuk mocno wypłaszczony. Pomiędzy śródstopiem a piętą nie ma prześwitu, ani też charakterystycznego wydrążenia po stronie przyśrodkowej. Płaskie stopy mają też zmienioną oś pionową (diagram), z wyraźnym przekoszeniem się kostek do wewnątrz (stopy będą skierowane na zewnątrz). Płaskostopie ma również wpływ na nierównomierny rozkład masy ciała, co doskonale widać po obuwiu, które ulega znacznie szybszemu zużyciu po stronie wewnętrznej.

Płaskostopie - rozpoznanie

Ortopeda lub fizjoterapeuta mogą określić płaskostopie na specjalnym urządzeniu zwanym podoskopem, który umożliwia statyczne badanie (dzieci, młodzieży i dorosłych) - ocenę wad stóp metodą odbicia lustrzanego. Innym urządzeniem, bardziej zaawansowanym, pomocnym w diagnostyce stopy, jest komputerowa platforma zwana podobaroskopem, badająca rozkład nacisku na podeszwową stronę stopy. Każdy może jednak wykonać dość prosty test samemu w warunkach domowych. Wystarczy zmoczyć stopy i stanąć na boso na płaskiej powierzchni (np. na betonie), na której odcisną się kontury stóp, zaznaczając charakterystyczne wcięcia po wewnętrznej stronie lub ich brak. Stopa płasko-koślawa bolesna tego wcięcia nie będzie miała.

Płaskostopie - objawy 

Najczęstszym objawem płaskostopia jest ból stóp, poprzez zwiększone napięcie mięśni i więzadeł. Ból najczęściej dotyka łuku stopy, wewnętrznej części kostki oraz dolnych partii kończyny dolnej. Nieprawidłowe obciążenia mogą też wpływać na dolegliwości bólowe w stawie kolanowym i biodrowym. Dolegliwości nasilają się po długich marszach lub przebywaniu przez wiele godzin w pozycji stojącej. Warto jednak podkreślić, że nie ma powodu do niepokoju, gdy nasze stopy są płaskie i nie odczuwamy bólu. Płaskostopie wymaga leczenia tylko wtedy, gdy powoduje dyskomfort lub ból.

Kiedy grozi nam płaskostopie?

Do najczęstszych przyczyn płaskostopia, czyli stopy płasko-koślawej bolesnej, należą czynniki genetyczne, ponieważ prawdopodobieństwo jego wystąpienia jest tym wyższe, im częściej platfus występuje już u kogoś w rodzinie. W gronie ryzyka są również osoby bardzo aktywne fizycznie, szczególnie uprawiające sport, w którym często dochodzi do obrażeń stóp i kostek. Zagrożone są również osoby starsze, które są podatne na upadki lub urazy fizyczne. Dodatkowymi czynnikami ryzyka u seniorów mogą być nadciśnienie i cukrzyca. Kolejną przyczyną płaskostopia to koalicja stępu czyli nieprawidłowe połączenie pomiędzy kośćmi tyłostopia. Wyróżniamy koalicję skokowo-piętową i piętowo-łódkowatą, które powodują sztywność i spłaszczenie łuku stóp. Częściej płaskostopie rozwija się u ludzi otyłych, a także u kobiet w ciąży. Stopy płasko koślawe mogą również rozwijać się z wiekiem, przez osłabienie ścięgna piszczelowego tylnego, które jest podstawową strukturą podparcia łuku stopy oraz przykurcz mięśni łydki.

Jak leczyć płaskostopie?

Jeśli odczuwamy ból stóp, kostek lub kończyn dolnych powodujący problemy z chodzeniem i bieganiem, to powinniśmy skontaktować się z ortopedą lub fizjoterapeutą. Szczególnie, gdy objawy nie ustępują po zastosowaniu dobrze dopasowanego obuwia. Pierwszym krokiem, który może zalecić lekarz, jest zastosowanie specjalnie wyprofilowanych wkładek do butów wspierających łuk stopy. Jednak te produkty leczą tylko objawy i nie zapewniają długotrwałych korzyści. Gdy głównym czynnikiem wpływającym na płaskostopie jest otyłość, konieczne stają się radykalne kroki w kierunku przemodelowania stylu życia i wprowadzenie diety połączonej z ćwiczeniami, aby zredukować nieco masę ciała. Czasem lekarz może przepisać leki zmniejszające dolegliwości bólowe, jak niesteroidowe leki przeciwzapalne. W poważniejszych przypadkach jedynym rozwiązaniem może być zabieg chirurgiczny. Ingerencja ortopedy dotyczy ścięgien oraz zespolenia kości stopy, aby uzyskać właściwy łuk. Jeśli problem dotyczy również ścięgna Achillesa, które jest zbyt krótkie, może je wydłużyć, aby zmniejszyć napięcie.

Płaskostopie – leczenie operacyjne

Jeżeli metody zachowawcze, leczenie przeciwzapalne lub fizjoterapia nie dają spodziewanych efektów, to wówczas należy rozważyć leczenie operacyjne. Ortopeda ma do dyspozycji wiele technik operacyjnych, uzależnionych od tego, jak jest nasilona deformacja (płaska czy płasko-koślawa) i czy współistnieją inne choroby.

W przypadku stopy płaskiej u ludzi młodych, gdy występuje koalicja stępu, następuje operacyjne usunięcie miejsca nieprawidłowego połączenia między kośćmi stępu, czyli między kością piętową a skokową lub kością piętową a łódkowatą.

Jeśli u młodych ludzi występuje hipermobilność w stawach, pojawiają się bolesne dolegliwości związane ze stopą płasko-koślawą, ale przy tym mięśnie są wydolne, więzadła sprawne i nie ma problemu z korektywnością stopy płasko-koślawej, to można zastosować leczenie operacyjne. Metodą najmniej inwazyjną stosowaną w tym wypadku, jest blokada zatoki stępu czyli artroereza. Polega ona na wprowadzeniu implantu, w postaci śruby tytanowej, do zatoki stępu między kością piętową a skokową. Ma to za zadanie zmniejszenie koślawienia się kości stępu i tyłostopia podczas aktywności.

Przy stopie płasko-koślawej lub płaskiej nabytej u dorosłych, najczęściej przyczyną jest niewydolność ścięgna mięśnia piszczelowego tylnego. W zależności od stadium tej choroby, można zastosować w leczeniu operacyjnym różne techniki. Jeżeli deformacja płaska jest korektywna i ścięgno jest wydolne, to w leczeniu operacyjnym dokonuje się transferu mięśnia zginacza długiego palców na ścięgno mięśnia piszczelowego tylnego, z ewentualną osteotomią kości piętowej.

Jeżeli deformacja płasko-koślawa utrzymuje się przez dłuższy czas i się nie koryguje w badaniu ortopedycznym, to należy zastosować bardziej rozległe leczenie operacyjne, polegające na usztywnieniu stawów tyłostopia. Najczęściej jest to podwójna lub potrójna artroereza kości stępu - zespolenie zwyrodniałych i zdeformowanych trzech stawów w jedną kość po skorygowaniu ich ustawienia płasko koślawgo na zbliżone do fizjologicznego. Celem operacji jest zmniejszenie dolegliwości bólowych i korekcja deformacji płasko koślawej.

Jakie ćwiczenia robić na płaskostopie?

Pięć podstawowych ćwiczeń na płaskostopie dla dorosłych prezentuje mgr Jagoda Furmanek-Kulik - fizjoterapeutka Rehasport w Gdańsku, specjalistka od badania stóp.

Ćwiczenia na płaskostopie - wspięcia na palce

Wykonujemy wspięcie na palce z uciskaniem piłeczki między piętami. 3 serie w wolnym tempie po 15 powtórzeń. 

W pozycji klęcznej, wykonujemy wspięcie na palce w nodze wykrocznej i unosimy kolano nad podłoże, starając się utrzymać stabilnie ciało. Pozycję utrzymujemy przez 10 sekund wykonując 10 powtórzeń w 3 seriach.

Ćwiczenia na płaskostopie - mobilizacja palców

Wykonujemy naprzemienny ruch paluch – palce w 3 seriach po 20 powtórzeń.

Ćwiczenia na płaskostopie - korektywne ustawienie stopy

Korektywne ustawienie stopy polega na obciążeniu zewnętrznej części pięty przy całkowitym kontakcie palców z podłożem, w celu utworzenia się widocznego łuku po stronie wewnętrznej.

W staniu korektywnym na jednej nodze, wykonujemy unoszenie miednicy po przeciwnej stronie w kierunku ucha – 3 serie po 20 powtórzeń.

Bibliografia:

• "Flexible Flatfoot" - Foot Health Facts
• "What to know about flat feet" - Medical News Today - Adam Felman — 2022
• "All About Surgery for Flat Feet: Pros and Cons" - Healtline - Kathryn Watson - 2020
• "KOŚLAWOŚĆ STÓP (STÓPEK), PŁASKOSTOPIE U DZIECI – LECZENIE" - Świat Rehabilitacji - Przemek Jureczko