Odcinki kręgosłupa – budowa i funkcje kręgosłupa

Kręgosłup i jego funkcja

Kręgosłup człowieka składa się m.in. z 24 małych ruchomych kości zwanych kręgami, które ułożone są jedna na drugiej. Pomiędzy nimi znajdują się żelowe poduszki zwane dyskami, które mają za zadanie absorbować nacisk i chronić kości przed ocieraniem się o siebie. Cała konstrukcja kręgosłupa powiązana jest przez grupy więzadeł oraz ścięgna łączące mięśnie z kośćmi. Każdy kręg posiada w środku otwór, co przy układzie anatomicznym kręgów ułożonych jeden na drugim, tworzy tunel ochronny, w świetle którego przebiega rdzeń kręgowy i jego korzenie nerwowe.

Zdrowy kręgosłup, patrząc na niego z boku, ma krzywiznę przypominającą literę „S”, co pozwala na równomierne rozłożenie ciężaru. Jest to istotne, ponieważ kręgosłup jest centralną strukturą wspierającą całe ciało. Te krzywizny pochłaniają wstrząsy ciała i chronią kręgosłup przed urazami. Kręgosłup łączy różne części układu mięśniowo-szkieletowego, pomaga siedzieć, stać, chodzić, skręcać się i zginać.

Z jakich elementów składa się kręgosłup?

• Kręgi: kręgosłup składa się z 33 kręgów, z których 24 są mobilne, a pozostałe to kręgi połączone, tworzące kość krzyżową i guziczną. Każdy kręg składa się z dwóch podstawowych części: pełniącego funkcję podporową walcowatego trzonu, który przystosowany jest do dźwigania dużej masy oraz cieńszego łuku wyposażonego w siedem wyrostków, które są miejscami przyczepów więzadeł międzykręgowych i mięśni kręgosłupa, zapewniają również odpowiednio stabilny ruch między kręgami
• Krążki międzykręgowe: to płaskie, okrągłe poduszki znajdujące się między kręgami (pomiędzy każdym kręgiem a kolejnym znajduje się jeden dysk), które działają jak amortyzatory kręgosłupa. Każdy kręg ma miękkie, galaretowate centrum zwane jądrem miażdżystym oraz silny zewnętrzny pierścień włóknisty. Krążki międzykręgowe łączą trzony kręgów, przenoszą masę ciała i zapewniają ruchomość kręgosłupa.
• Rdzeń kręgowy: to kolumna nerwów przechodząca przez kanał kręgowy, która rozciąga się od czaszki aż do dolnej części pleców. Z tej wiązki trzydzieści jeden par nerwów rozgałęzia się przez otwory kręgowe, pełniąc bardzo ważą rolę - przenoszą informacje między mózgiem a mięśniami.
• Tkanki miękkie: pełnią one ważną funkcję stabilizującą - więzadła łączą kręgi, aby utrzymać kręgosłup w odpowiedniej pozycji, mięśnie wspierają plecy i pomagają się poruszać, a ścięgna łączą mięśnie z kośćmi i wspomagają ruch.

Co to są odcinki kręgosłupa?

Kręgosłup składa się z 5 odcinków, które w anatomii oznaczone są literami, a poszczególne kręgi tych odcinków kręgosłupa cyframi.

• odcinek szyjny - zbudowany jest z 7 kręgów szyjnych (ang. Cervical C1-C7),
• odcinek piersiowy - zbudowany jest z 12 kręgów piersiowych (ang. Thoracic Th1-Th12),
• odcinek lędźwiowy - zbudowany jest z 5 kręgów lędźwiowych (ang. lumbar L1-L5),
• odcinek krzyżowy - zbudowany jest z 5 zrośniętych ze sobą kręgów krzyżowych (ang. sacra S1-S5),
• odcinek guziczny (ogonowy) – zbudowany jest z 4-5 zrośniętych kręgów guzicznych (ang. coccyx Co1-Co4/Co5).

Odcinek szyjny kręgosłupa

Odcinek szyjny kręgosłupa zbudowany jest z siedmiu kręgów, które różnią się pomiędzy sobą budową. Pierwszy z kręgów szyjnych C1 - szczytowy, znany jest pod nazwą atlas. Nazwa ta nawiązuje do mitycznego tytana podtrzymującego na swoich barkach świat. W anatomii człowieka jest podobnie, pierwszy krąg odcinka szyjnego podtrzymuje głowę. Jego cechą charakterystyczną jest brak trzonu, a kształtem przypomina pierścień z łukiem przednim i tylnym.

Drugim w kolejności jest kręg C2 zwany obrotowym, o wydatnie przedłużonym trzonie ku górze, który odpowiada za obracanie głową. Swoim wyglądem wyróżnia się także kręg siódmy C7 nazywany wystającym. Jego trzon jest większy od pozostałych kręgów szyjnych, można go wyraźnie zobaczyć podczas pochylania głowy do przodu. Budowa tego ostatniego kręgu szyjnego jest zbliżona do kręgów piersiowych, dlatego pełni funkcję przejściową pomiędzy częścią szyjną a piersiową kręgosłupa.

Odcinek szyjny kręgosłupa narażony jest na różnego rodzaju dolegliwości bólowe. Bardzo często związane jest to z rodzajem wykonywanej pracy, z długotrwałym przebywaniem w pozycji statycznej i brakiem aktywności fizycznej. Zespół bólowy odcinka szyjnego kręgosłupa może występować pod postacią: bólu, tkliwości, zwiększonego napięcia mięśni, sztywność, a nawet unieruchomienia. Długotrwałe obciążenia mogą prowadzić do dyskopatii odcinka szyjnego, co stanowi prawie połowę wszystkich przyczyn bólowych tej części kręgosłupa.

Odcinek piersiowy kręgosłupa

Odcinek piersiowy kręgosłupa składa się z 12 kręgów zlokalizowanych na wysokości klatki piersiowej. Kręgi piersiowe mają znacznie masywniejszą budowę i dłuższe wyrostki kolczyste od położonych wyżej kręgów szyjnych. Ich trzony mają kształt klinowaty i zwiększają się stopniowo ku dołowi, a ich przednia część jest niższa od tylnej. Dzięki temu odcinek piersiowy kręgosłupa tworzy kifozę - krzywiznę piersiową. Kręgi piersiowe, dzięki swojej budowie i połączeniom z żebrami oraz mostkiem, tworzą klatkę piersiową, która chroni ważne narządy wewnętrzne, jak serce czy płuca.

W stosunku do innych części kręgosłupa, odcinek piersiowy jest najmniej ruchomy, głównie ze względu na obecność żeber. Dlatego urazy kręgosłupa piersiowego występują dość rzadko, jednak dolegliwości bólowe tej okolicy, mogą być bardzo uciążliwe. Ból może być efektem wady postawy, nadwagi stanowiącej dodatkowe obciążenie dla kręgosłupa (w tym duży biust), nienaturalnej pozycji ciała w czasie pracy lub zbyt dużych obciążeń treningowych. Bólowi kręgosłupa piersiowego mogą towarzyszyć inne objawy jak: sugerujący na chorobę serca ból w okolicy mostka, drętwienie i ból rąk czy nóg.

W przypadku bólu piersiowego kręgosłupa, warto udać się do doświadczonego fizjoterapeuty na kinezyterapię. Pomocne w zwalczaniu bólu mogą być również ćwiczenia wzmacniające mięśnie kręgosłupa. W dłuższej perspektywie ich regularne wykonywanie zniweluje dolegliwości bólowe i wpłynie pozytywnie na prawidłową postawę ciała.

Odcinek lędźwiowy kręgosłupa

Odcinek lędźwiowy kręgosłupa składa się z pięciu kręgów, które w porównaniu z innymi kręgami kręgosłupa, są znacznie większe i grubsze - bardziej przypominające bloki. Posiadają silny łuk który stanowi miejsce przyczepu dla licznych mięśni pleców. Duża masywność kręgów lędźwiowych wynika z pełnionej funkcji - zapewniają stabilność kręgosłupa i pomagają wspierać ciężar górnej części ciała. Kręgosłup lędźwiowy wygina się do wewnątrz, tworząc lordotyczną krzywiznę w kształcie litery C.

Ponieważ kręgi lędźwiowe są najbardziej obciążone w kręgosłupie, doświadczają dużego nacisku i naprężeń podczas codziennych aktywności fizycznych, dlatego odcinek ten jest miejscem częstych dolegliwości bólowych. Ból okolic lędźwiowych może być wynikiem: przeciążeń i urazów, uszkodzeń, stanów zapalnych, zmian zwyrodnieniowych lub nawet anomalii anatomicznych.

Do najczęstszych przyczyn wywołujących ból kręgosłupa lędźwiowego należą nieprawidłowości w obrębie krążków międzykręgowych. Są one poddawane dużym obciążeniom, szczególnie w sporcie, będąc narażone na mikrourazy, a nawet powstawanie przepukliny krążka międzykręgowego. Częstą przyczyną bólu w odcinku lędźwiowym kręgosłupa są zmiany zwyrodnieniowe, których powstawanie jest procesem długotrwałym. Zmiany te prowadzą do uszkodzeń krążka międzykręgowego i chrząstki stawów międzywyrostkowych.

Odcinek krzyżowy kręgosłupa

Odcinek krzyżowy kręgosłupa składa się z 5 kręgów krzyżowych zrośniętych ze sobą, tworząc kość krzyżową. Pełni on kilka ważnych funkcji w organizmie - stanowi trzon kręgosłupa i działa jako podpora dla kręgów lędźwiowych. W połączeniu z kośćmi miednicy, zapewnia stabilność i umożliwia przenoszenie ciężaru ciała na kończyny dolne. Chroni nerwy rdzeniowe oraz narządy wewnętrzne znajdujące się w miednicy, takie jak jelita i narządy rozrodcze.

Ze względu na swoją sztywną budowę, odcinek krzyżowy kręgosłupa ogranicza ruchomość w odcinku lędźwiowym, aby zapobiegać nadmiernym ruchom i potencjalnym uszkodzeniom. Na powierzchni odcinka krzyżowego przyczepiają się liczne mięśnie miednicy i dolnej części pleców. Są one odpowiedzialne za stabilizację miednicy i ruchy związane z kończynami dolnymi. Kość krzyżowa rzadko jest przyczyną dolegliwości bólowych i często mylnie kojarzona jest z bólami krzyża. Ból w tym rejonie najczęściej jest związany ze stawem krzyżowo-biodrowym.

Odcinek guziczny kręgosłupa

Najniżej położoną częścią kręgosłupa jest odcinek guziczny. Jest on zbudowany z 4-5 zrośniętych ze sobą kręgów guzicznych tworząc tzw. kość ogonową. Pełni ona ważne funkcje w budowie anatomicznej, przyczepione są do niej więzadła, ścięgna oraz mięśnie. Odcinek guziczny kręgosłupa jest nieco wysunięty na zewnątrz, przez co niestety narażony jest na urazy, np. przy upadkach na plecy lub pośladki. Leczenie zazwyczaj obejmuje minimalizowanie bólu w okresie samoczynnego zrastania się kości ogonowej.

Powiązane artykuły:

Poznaj inne możliwe przyczyny powodujące dolegliwości kręgosłupa.

Bibliografia:

• OrthoInfo - "Spine Basics" - Contributed and/or Updated by Daniel K. Park, MD, FAAOS; Peer-Reviewed by Stuart J. Fischer, MD, FAAOS - 2020
• National Library of Medicine - Anatomy, Back, Vertebral Column - Charisma DeSai; Vamsi Reddy; Amit Agarwal - 2022
• Spine-Health - Spinal Anatomy and Back Pain - Dr. Thomas Scioscia - 2017
• Anatomia funkcjonalna stawów - Kręgosłup, miednica, głowa. Anatomia funkcjonalna stawów. Tom 3 - Autor: Adalbert Ibrahim Kapandji - WydawnictwoEdra Urban & Partner - 2020