Złamanie obojczyka – pierwsza pomoc i leczenie

W większość przypadków unieruchamia się ramę, aby powstrzymać ruch kończyny górnej podczas procesu gojenia się kości. Jednak w przypadku bardziej skomplikowanych złamań, gdy dochodzi do przemieszczenia się kawałków kostnych, może być konieczna operacja w celu anatomicznego ustawienia odłamów i odzyskania długości obojczyka.

Podstawowe funkcje obojczyka

Obojczyk jest jedną z głównych kości obręczy barkowej, która ma smukły, nieco esowaty kształt. Jest łącznikiem pomiędzy mostkiem a łopatką, tworząc na swoich końcach (bliższym i dalszym) stawy: mostkowo-obojczykowy i barkowo-obojczykowy. Choć stawy te mają niewielką ruchomość, to pełnią bardzo ważną rolę dla stabilności obręczy barkowej. Złamania obojczyka mogą się przydarzyć osobom w każdym wieku. U dzieci występują jeszcze częściej. Każde złamanie obojczyka jest inne. Większość z nich występuje w środkowej części, która nie jest wzmocniona przez więzadła i mięśnie. Rzadziej obojczyk pęka w miejscu przyczepu do klatki piersiowej lub łopatki. W zależności od siły uderzenia, może on jedynie pęknąć bez przemieszczenia się lub rozpaść się na wiele kawałków.

Jak dochodzi do złamania obojczyka?

Do urazu może dojść podczas upadku lub w wyniku różnego rodzaju wypadków komunikacyjnych z udziałem np. samochodu i roweru, gdzie dochodzi do lądowania  na ramieniu. Bardzo częstą przyczyną złamanych obojczyków są kontuzje sportowe. W dużym stopniu dotyczy to ludzi młodszych, gdyż obojczyk w pełni twardnieje po ukończeniu dwudziestego roku życia. Najbardziej narażone na tego typu urazy są osoby uprawiające tzw. sporty kontaktowe jak: hokej na lodzie, piłka nożna, piłka ręczna czy rugby. Głównym czynnikiem złamania obojczyka jest upadek, szczególnie występujący przy dużych prędkościach. Dlatego tak dużo jest tego typu uszkodzeń w narciarstwie zjazdowym, kolarstwie lub na deskorolce.

Objawy złamanego obojczyka

Głównymi objawami złamanego obojczyka jest ostry ból w obrębie barku, uniemożliwiający poruszanie kończyny górnej, któremu mogą towarzyszyć zawroty głowy i nudności. Innymi oznakami złamania mogą być: widoczne przemieszczenie elementów kostnych, zwiotczenie i opadnięcie ramienia w dół, duży miejscowy obrzęk, wyraźne trzeszczenie kości przy próbie podniesienia ramienia do przodu.

Gdy dojdzie do złamania obojczyka:

• ostry ból obojczyka,
• niezdolność do poruszania ramieniem,
• tkliwość w dotyku,
• obrzęk, siniak,
• guz, uwypuklenie obszaru złamania.

Jak postępować w przypadku złamania obojczyka?

Pierwsza pomoc przy złamaniu obojczyka jest bardzo ważna. Polega przede wszystkim na unieruchomieniu kończyny w stawie barkowym. Ma to zapobiec przesuwaniu się odłamów kostnych, co mogłoby znacząco komplikować proces leczenia. W tym celu najlepiej zastosować ortezę barku lub kamizelkę ortopedyczną, która przytrzymuje kończynę górną do klatki piersiowej. Oczywiście większość złamań obojczyka ma miejsce w terenie, gdzie nie mamy dostępu do tego typu specjalistycznego sprzętu. W takiej sytuacji należy wykonać prowizoryczny temblak, przytrzymując kończynę górną przy tułowiu za pomocą np. chusty trójkątnej. Z tak zabezpieczonym barkiem należy jak najszybciej udać się do specjalisty.

Badanie lekarskie

W przypadku podejrzenia złamania obojczyka, diagnostyka rozpoczyna się od wywiadu lekarskiego i badania fizykalnego. Ortopeda będzie chciał się dowiedzieć, w jakich okolicznościach doszło do urazu, a następnie przejdzie do badania ramienia. Złamaniu obojczyka zwykle towarzyszy deformacja powierzchni kości lub guz. Bardzo rzadko dochodzi do przebicia się kości przez skórę. Złamane końce obojczyka w miejscu przerwania mogą powodować obrzęk skóry. Podczas badania palpacyjnego, delikatny nacisk w miejscu zgrubienia powoduje  ból. Ważnym elementem tego badania jest sprawdzenie, czy nerwy lub naczynia krwionośne nie zostały uszkodzone w momencie złamania. W diagnostyce bardzo pomocne jest badanie obrazowe. RTG może pomóc zlokalizować złamanie i dostarczyć więcej szczegółowych informacji o jego rodzaju , a przy okazji aby wykluczyć współistnienie złamaniu obojczyka dodatkowych obrażeń w obrębie barku. Czasami zleca się tomografię komputerową, by bardziej szczegółowo zobaczyć szczelinę złamania.

Leczenie nieoperacyjne i rehabilitacja

W sytuacji, gdy złamanie obojczyka występuje bez przemieszczenia się kości, operacja najczęściej jest zbędna. Takich przypadków statystycznie jest najwięcej. Lekarz przechodzi wówczas do leczenia niechirurgicznego, polegającego na usztywnieniu ramienia ortezą barkową. Ma ona pomóc w utrzymaniu pozycji ramienia i barku podczas gojenia się kontuzji. Do tego, gdy bóle obojczyka są bardzo uciążliwe, lekarz przepisuje leki przeciwbólowe, mogące pomóc w złagodzeniu dolegliwości. Ważnym elementem leczenia jest rehabilitacja, którą zaczyna się bardzo wcześnie. Może być nieco bolesna, ale ma ona na celu utrzymanie ruchomość ramienia, zapobiegając sztywności. Gdy złamany obojczyk zacznie się goić, a dolegliwości bólowe się zmniejszą, można stopniowo wdrażać więcej ćwiczeń, aż do osiągnięcia całkowitego wyleczenia. W trakcie leczenia konieczna jest wizyta kontrolna, w trakcie której ortopeda zleci wykonanie zdjęcia rentgenowskiego, aby upewnić się, że kość goi się w dobrej pozycji.

Leczenie chirurgiczne

Gdy podczas złamania obojczyka dochodzi do istotnego przemieszczenia odłamów, ortopeda najczęściej zaleca operację. Zabieg przeprowadzany jest przy pełnej narkozie i polega na otwartym nastawieniu odłamów z ich stabilizacją za pomocą płyt i śrub. Ponieważ metalowe płytki mocowane są do zewnętrznej powierzchni kości, a obojczyk leży bezpośrednio pod skórą, mogą one być wyczuwalne. Standardowo płytki i śruby nie są usuwane po zakończeniu zrostu kości, o ile nie powodują dyskomfortu. Czasem pacjenci mogą odczuwać podrażnienie operowanego obszaru obojczyka używając pasów bezpieczeństwa w samochodzie lub nosząc plecak. W takim przypadku metalowe elementy można usunąć po wygojeniu złamania. Należy pamiętać, że naturalną częścią procesu gojenia pooperacyjnego jest odczuwalny ból. Dlatego można go nieco złagodzić okładami z lodu oraz stosując leki przeciwbólowe i przeciwzapalne przepisane przez lekarza. Istotną przewagą leczenia operacyjnego nad zachowawczym jest krótszy okres unieruchomienia kończyny i możliwość ruchu w barku nawet już po tygodniu od zabiegu.

Po operacji rozpoczyna się okres rehabilitacji. Specjalistyczne ćwiczenia pomogą przywrócić ruchomość i uniknąć osłabieniu mięśni ramienia. Ważne, aby rehabilitacja przebiegała pod okiem fizjoterapeuty, który dodatkowo może przedstawić plan terapii domowej. Niezależnie od tego, czy złamany obojczyk wymagał operacji, czy też nie, powrót do pełnej sprawności może potrwać kilka miesięcy. U diabetyków lub osób palących, u których obojczyk został złamany, leczenie może potrwać nieco dłużej. O tym, kiedy będzie można już normalnie funkcjonować, decyduje lekarz na podstawie badań kontrolnych. Po całkowitym wygojeniu się złamania obojczyka bezpieczny powrót do aktywności sportowej jest jak najbardziej możliwy.

Powiązane artykuły:

Poznaj inne możliwe urazy i kontuzje barku.

Bibliografia:

• Ortho Bullets - "Clavicle Fractures - Midshaft" - Daniel Tarazona MD, Leah Ahn MD, Ujash Sheth MD - 2022
• National Library of Medicine - "Clavicle Fractures" - Thomas P. Bentley; Shayan Hosseinzadeh.- 2022
• "Return to sport following clavicle fractures: a systematic review" - G. A. J. Robertson, A. M. Wood - British Medical Bulletin, Volume 119, Issue 1, September 2016, Pages 111–128,
• Physiopedia - "Clavicular Fracture" - Sofie Van Cutsem
• OrhoInfo - "Clavicle Fracture (Broken Collarbone)" - Michael F. Githens, MD, FAAOS Jason A. Lowe, MD - 2022